زندگی‌نامه کامل خشایارشا | جنگ‌ها، ساخت و سازها و سیاست‌های پادشاه هخامنشی

خشایارشا یکی از مشهورترین پادشاهان ایران باستان و پسر داریوش بزرگ بود. او در دوره‌ای حساس از تاریخ حکومت کرد و نقش مهمی در گسترش و تثبیت قدرت هخامنشیان داشت. بسیاری او را به دلیل جنگ‌هایش با یونانیان، شورش‌های داخلی و ساخت و سازهای گسترده‌اش می‌شناسند.

تولد و خانواده خشایارشا

خشایارشا در حدود سال ۵۱۹ پیش از میلاد در ایران متولد شد. پدر او داریوش بزرگ و مادرش آتوسا، دختر کوروش بزرگ بود. این نسب او را به هر دو سلسله مهم هخامنشی پیوند می‌داد و جایگاهش را به‌عنوان ولیعهد مستحکم‌تر می‌کرد.

چگونگی به سلطنت رسیدن خشایارشا

پس از مرگ داریوش در سال ۴۸۶ پیش از میلاد، خشایارشا به پادشاهی رسید. هرچند او برادرانی داشت که مدعی تاج و تخت بودند، اما حمایت مادرش آتوسا و جایگاه ویژه‌اش به‌عنوان پسر ارشد از یک همسر سلطنتی، باعث شد که بدون چالش جدی، بر تخت بنشیند.

رقابت برای جانشینی

داریوش بزرگ چندین پسر داشت، اما چون خشایارشا از طرف مادر به کوروش بزرگ می‌رسید، او را شایسته‌ترین گزینه برای سلطنت دانست. با این حال، دیگر فرزندان داریوش، به‌ویژه آرتوبازان، که از همسر دیگر داریوش (دختر گبریاس) بود، ادعای جانشینی داشتند. اما از آنجا که در سنت هخامنشیان، مشروعیت از طریق مادر نیز اهمیت داشت، خشایارشا برتری یافت.

زندگی شخصی و خانواده

خشایارشا با آمستریس، دختر یکی از نجیب‌زادگان پارسی، ازدواج کرد. حاصل این ازدواج چندین فرزند بود که از میان آن‌ها اردشیر یکم، جانشین آینده او، برجسته‌ترین است.

شورش‌های دوران اولیه حکومت خشایارشا

شورش مصر

هنگامی که خشایارشا تاج‌گذاری کرد، مصر درگیر ناآرامی شد. مردم مصر از حکومت هخامنشیان ناراضی بودند و فرصتی برای استقلال می‌دیدند. خشایارشا سپاهیان خود را به مصر فرستاد و این شورش را به‌شدت سرکوب کرد.

شورش بابل

در همان سال، بابل نیز شورش کرد. فردی به نام کوت رابی خود را شاه بابل نامید و علیه هخامنشیان قیام کرد. خشایارشا با ارسال سپاهیان قدرتمند، این قیام را سرکوب کرد. او برای جلوگیری از شورش‌های آینده، بخش‌هایی از دیوارهای بابل را ویران کرد و کنترل شدیدی بر این منطقه اعمال نمود.

کاخ‌ها و ساخت‌وسازهای خشایارشا

خشایارشا پس از به قدرت رسیدن، پروژه‌های عمرانی گسترده‌ای را در امپراتوری هخامنشی آغاز کرد. او ساخت‌وسازهای بزرگی را در پرسپولیس، شوش و بابل ادامه داد که برخی از آنها به دستور داریوش بزرگ آغاز شده بودند.

۱. کاخ‌های خشایارشا در تخت جمشید (پرسپولیس)

• کاخ هدیش: کاخ اختصاصی خشایارشا که نام آن برگرفته از همسرش، هدیش، است. این کاخ در بلندترین بخش تخت جمشید قرار دارد.
• کاخ صد ستون: یکی از بزرگ‌ترین تالارهای تخت جمشید که به دستور خشایارشا ساخته شد.
• دروازه همه ملت‌ها: خشایارشا ساخت این دروازه را به پایان رساند که توسط داریوش آغاز شده بود.
• گسترش کاخ آپادانا: او ساخت این کاخ را که توسط پدرش داریوش طراحی شده بود، ادامه داد.

• ۲. کاخ شوش

  • خشایارشا در شوش، پایتخت زمستانی هخامنشیان، نیز کاخ‌هایی بنا کرد. در سنگ‌نوشته‌های کشف‌شده در شوش، او خود را «شاه بزرگ» و «شاه کشورها» معرفی کرده است.

جنگ‌های خشایارشا

جنگ با یونان

یکی از مهم‌ترین اتفاقات دوران حکومت خشایارشا، جنگ‌های او با یونان بود. او برای انتقام از شکست پدرش در نبرد ماراتن، تصمیم گرفت که یک لشکرکشی عظیم علیه یونانیان ترتیب دهد.

نبرد ترموپیل

در این نبرد، خشایارشا با سپاه عظیم خود به یونان حمله کرد. هرچند نیروهای اسپارتی به فرماندهی لئونیداس مقاومت سختی از خود نشان دادند، اما سرانجام ارتش ایران پیروز شد و یونانیان را شکست داد.

نبرد سالامیس

پس از فتح آتن، خشایارشا تصمیم گرفت که نیروی دریایی ایران را در برابر یونانیان به کار گیرد. در نبرد دریایی سالامیس، ناوگان ایرانی به دام افتاد و شکست سختی خورد. این شکست نقطه عطفی در جنگ‌های ایران و یونان محسوب می‌شود.

نبرد پلاته

یک سال بعد، نیروهای یونانی در نبرد پلاته، سپاه هخامنشی را شکست دادند و باعث عقب‌نشینی نیروهای ایرانی از یونان شدند. پس از این نبرد، خشایارشا تصمیم گرفت که به ایران بازگردد و بیشتر بر مسائل داخلی تمرکز کند.

سیاست داخلی و اقدامات خشایارشا

خشایارشا علاوه بر جنگ‌ها، سیاست‌های داخلی مهمی نیز اجرا کرد. او مالیات‌ها را تنظیم کرد و امنیت جاده‌ها و مسیرهای تجاری را بهبود بخشید. همچنین، با ساختن معابد و کاخ‌های باشکوه، سعی کرد اقتدار امپراتوری را تثبیت کند.

مرگ خشایارشا

در سال ۴۶۵ پیش از میلاد، خشایارشا در کاخش در شوش توسط یکی از مقامات دربار به نام اردوان ترور شد. پس از مرگ او، پسرش اردشیر یکم بر تخت نشست و سلسله هخامنشی را ادامه داد.

آرامگاه خشایارشا در نقش رستم، در نزدیکی تخت جمشید، استان فارس قرار دارد. این آرامگاه در کنار مقبره‌های داریوش بزرگ، اردشیر یکم و داریوش دوم قرار گرفته است.

ویژگی‌های آرامگاه خشایارشا

• آرامگاه در دل کوه تراشیده شده و مشابه مقبره داریوش بزرگ طراحی شده است.
• در ورودی آن، نقش برجسته‌ای از خشایارشا دیده می‌شود که او را در حال نیایش به اهورامزدا نشان می‌دهد.
• معماری آرامگاه، نمایی صلیبی‌شکل دارد که نمونه‌ای از سبک هخامنشی است.
• سنگ‌نگاره‌ها و کتیبه‌های این آرامگاه تأکیدی بر قدرت و مشروعیت پادشاهی هخامنشی دارند.

اهمیت تاریخی آرامگاه

• یکی از معدود یادگارهای خشایارشا است که پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران همچنان پابرجا مانده است.
• شباهت معماری آن به آرامگاه داریوش نشان‌دهنده پیروی خشایارشا از سیاست‌ها و سنت‌های پدرش است.
• در دوره‌های مختلف تاریخی، آرامگاه مورد توجه پژوهشگران و باستان‌شناسان قرار گرفته و اطلاعات ارزشمندی از هنر و فرهنگ هخامنشی ارائه داده است.

خشایارشا یکی از مهم‌ترین پادشاهان تاریخ ایران بود. او امپراتوری را در برابر شورش‌ها حفظ کرد، جنگ‌های بزرگی را علیه یونان رهبری کرد و سازه‌های باشکوهی بنا نهاد. هرچند در برخی نبردها شکست خورد، اما حکومت او تاثیر عمیقی بر تاریخ ایران و جهان گذاشت.