آمیتاب باچان (به خط دِوَناگَری: अमिताभ बच्चन) یکی از برجسته‌ترین بازیگران سینمای هند است که به‌عنوان بازیگر، تهیه‌کننده، خواننده و مجری تلویزیونی فعالیت دارد. او که به “Big B” معروف است، از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین چهره‌های صنعت فیلم‌سازی بالیوود محسوب می‌شود.

زندگی شخصی و خانواده

آمیتاب باچان در ۱۱ اکتبر ۱۹۴۲ در الله‌آباد، هند به دنیا آمد. مادرش تجی باچان یک سیک از ایالت پنجاب و پدرش هاریوانش رای باچان، شاعر معروف زبان هندی، بود. نام خانوادگی اصلی او سریواستاوا بود، اما پدرش ترجیح داد نام مستعار باچان را برای امضای اشعار خود انتخاب کند؛ نامی که بعدها به نام خانوادگی رسمی خانواده تبدیل شد.

آمیتاب در سال ۱۹۷۳ با جایا بهادوری، بازیگر مشهور هندی، ازدواج کرد. این زوج در فیلم‌هایی مانند چوبکه چوبکه (۱۹۷۵)، زنجیر (۱۹۷۳) و شعله (۱۹۷۵) هم‌بازی بودند. آن‌ها دو فرزند دارند: شوتا باچان (دختر) و آبیشک باچان (پسر)، که آبیشک نیز بازیگر موفقی در بالیوود است.

تحصیلات و آغاز فعالیت حرفه‌ای

آمیتاب تحصیلات ابتدایی خود را در دبیرستان پسرانه الله‌آباد گذراند و سپس وارد کالج شروود شد. پس از اتمام دوره دبیرستان، او در دانشگاه دهلی ثبت‌نام کرد و مدرک لیسانس علوم را دریافت نمود. پس از فارغ‌التحصیلی، مدتی در شرکت کشتیرانی برداندکو به‌عنوان کارگزار محموله‌های دریایی مشغول به کار شد اما علاقه او به بازیگری باعث شد که این شغل را ترک کند و به کلکته برود تا وارد دنیای سینما شود.

ورود به سینما و شهرت

باچان فعالیت هنری خود را در سال ۱۹۶۹ با فیلم سات هندوستانی آغاز کرد، اما موفقیت اصلی او با فیلم زنجیر (۱۹۷۳) رقم خورد. اجرای او در این فیلم، تصویر یک قهرمان سرسخت و مبارز را در سینمای هند تثبیت کرد و از او چهره‌ای محبوب ساخت.

دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ دوران طلایی او بود و فیلم‌های موفقی مانند دیوار (۱۹۷۵)، شعله (۱۹۷۵)، مقدر کا سکندر (۱۹۷۸) و لاوارث (۱۹۸۱) او را به عنوان ابرستاره سینمای هند معرفی کرد.

حادثه مرگبار در فیلم کولی (۱۹۸۲)

در سال ۱۹۸۲ هنگام فیلم‌برداری فیلم کولی، باچان دچار یک آسیب جدی در ناحیه شکم شد که منجر به پارگی روده‌های او گردید. پزشکان وضعیت او را بسیار خطرناک اعلام کردند و حتی احتمال مرگش را نیز مطرح کردند، اما او پس از چندین ماه درمان بهبودی یافت و به سینما بازگشت. جالب اینجاست که فیلم کولی به دلیل این حادثه، به موفقیت تجاری چشمگیری دست یافت.

فعالیت در سیاست

در سال ۱۹۸۴ آمیتاب باچان وارد دنیای سیاست شد و به‌عنوان نماینده پارلمان هند انتخاب گردید، اما در سال ۱۹۸۷ از سمت خود کناره‌گیری کرد و بار دیگر بر حرفه بازیگری تمرکز نمود.

تهیه‌کنندگی و مجری‌گری

علاوه بر بازیگری، باچان در زمینه تهیه‌کنندگی فیلم نیز فعالیت کرده است. او همچنین مجری برنامه کی بی سی (Kaun Banega Crorepati)، نسخه هندی مسابقه “چه کسی می‌خواهد میلیونر شود؟”، بوده که محبوبیت زیادی در هند دارد.

افتخارات و جوایز

آمیتاب باچان در طول پنج دهه فعالیت هنری خود در بیش از ۲۳۴ فیلم هندی، ۳۱ مجموعه تلویزیونی و ۴ مستند بازی کرده و ۱۶ فیلم را تهیه کرده است. او تاکنون ۱۲ بار برنده جایزه فیلم‌فیر، معتبرترین جایزه سینمای هند، شده است.

در سال ۱۹۹۹، در یک نظرسنجی جهانی، عنوان “بازیگر هزاره” را دریافت کرد و در رسانه‌ها از او به عنوان “پدر سینمای هند” یاد می‌شود. او همچنین اولین بازیگر هندی است که تندیس او در موزه مادام توسو لندن قرار گرفته است.

مشکلات سلامتی و بازگشت به سینما

در سال ۲۰۰۵، باچان بار دیگر به دلیل مشکلات گوارشی تحت عمل جراحی قرار گرفت. این بیماری باعث شد بسیاری از پروژه‌های سینمایی او به حالت تعلیق درآیند. اما در سال ۲۰۰۶ او به دنیای بازیگری بازگشت و بار دیگر به یکی از فعال‌ترین ستارگان سینمای هند تبدیل شد.

آمیتاب باچان علاوه بر مشکلات گوارشی، آسم، تالاسمی مینور و ضعف عضلانی نیز دارد، اما این مشکلات تأثیری بر فعالیت حرفه‌ای او نداشته‌اند.

تأثیر بر سینمای هند و فرهنگ عامه

آمیتاب باچان نه‌تنها یک بازیگر، بلکه یک نماد فرهنگی و اجتماعی در هند است. او با ایفای نقش‌های ماندگار و شخصیت‌های کاریزماتیک، به الگویی برای نسل‌های بعدی بازیگران تبدیل شده است. حتی در ایران، زیبایی‌شناسی مردان برای بیش از یک دهه تحت تأثیر چهره و استایل او تغییر کرد.

آغاز فعالیت سینمایی

• ورود به سینما با فیلم سات هندوستانی (۱۹۶۹) و کسب جایزه ملی فیلم
• موفقیت با فیلم آناند (۱۹۷۰) و دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل

 ۱۹۷۰: صعود به اوج شهرت

• درخشش با فیلم‌های رشما اور شرا (۱۹۷۱) و پروانه (۱۹۷۱)
• شهرت گسترده با فیلم زنجیر (۱۹۷۳) و لقب جوان عصبانی بالیوود
• حضور در فیلم‌های موفق اکشن:
  • دیوار (۱۹۷۵)، شعله (۱۹۷۵)، تریشول (۱۹۷۸)، دان (۱۹۷۸)، لاواریس (۱۹۸۱)
• نمایش استعداد در کمدی با فیلم‌های چوپکه چوپکه (۱۹۷۵)، امر اکبر آنتونی (۱۹۷۷)، نمک حرام (۱۹۸۲)
• ایفای نقش‌های رمانتیک در گاهی اوقات (۱۹۷۶) و سلسله (۱۹۸۱)

 ۱۹۸۰: ورود به سیاست و افت سینمایی

• فعالیت سیاسی و کناره‌گیری از سینما (۱۹۸۴-۱۹۸۷)
• بازگشت موفق با فیلم شاهنشاه (۱۹۸۸)
• افت تدریجی در دهه ۹۰ و کاهش موفقیت فیلم‌ها

 ۱۹۹۰: دوران افول و مشکلات مالی

• موفقیت نسبی با مسیر آتش (۱۹۹۰) و خدا گواه (۱۹۹۲)
• تأسیس شرکت ABCL در ۱۹۹۶ و ورشکستگی آن در ۱۹۹۷
• افت سینمایی و شکست فیلم‌های بعدی

 ۲۰۰۰: بازگشت به اوج با تلویزیون و سینما

• اجرای برنامه کی بی سی (نسخه هندی چه کسی می‌خواهد میلیونر شود؟) و کسب درآمد هنگفت
• بازگشت موفق به سینما با محبت‌ها (۲۰۰۰) و گاهی خوشی گاهی غم (۲۰۰۱)
• نقش‌آفرینی در فیلم‌های تحسین‌شده باغبان (۲۰۰۳)، سیاه (۲۰۰۵)
• همکاری با پسرش آبیشک در بانتی و بابلی (۲۰۰۵) و سرکار (۲۰۰۵)

فیلم‌های مهم دهه ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰

• هرگز نگو خداحافظ (۲۰۰۶)، بابول (۲۰۰۶)، اکلاویا (۲۰۰۷)، بدون هیچ حرفی (۲۰۰۷)
• بوده تیرا باب (۲۰۱۱)
• شانتارام (اکران‌نشده، همبازی با جانی دپ)

جوایز فیلم‌فیر آمیتاب باچان

آمیتاب باچان در طول سه دهه گذشته بارها از جشنواره معتبر فیلم‌فیر، که اصلی‌ترین جشنواره سینمایی هند است، جوایز مختلفی دریافت کرده است:

• جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل – فیلم Anand (۱۹۷۲)
• بهترین بازیگر نقش مکمل – فیلم Namak Haram (۱۹۷۴)
•  جایزه بهترین بازیگر مرد – فیلم Amar Akbar Anthony (۱۹۷۸)
• بهترین بازیگر مرد – فیلم Don (۱۹۷۹)
• جایزه یک عمر دستاورد – (۱۹۹۱)
• بهترین بازیگر مرد – فیلم Hum (۱۹۹۲)
• جایزه فوق ستاره هزاره – (برای فیلم بیعرضه)
• بهترین بازیگر نقش مکمل – فیلم Mohabbatein (۲۰۰۱)
• جایزه بهترین بازیگر مرد از نگاه منتقدان – فیلم Aks (۲۰۰۲)
• جایزه نام قدرتمند سال – (۲۰۰۴)
• جایزه بهترین بازیگر مرد از نگاه منتقدان – فیلم Black (۲۰۰۶)
• بهترین بازیگر مرد – فیلم Black (۲۰۰۶)

افتخارات بین‌المللی آمیتاب باچان

آمیتاب باچان علاوه بر دریافت جوایز متعدد در هند، در سطح بین‌المللی نیز افتخارات بسیاری کسب کرده است:

• ژوئیه ۱۹۹۹ – در یک نظرسنجی وب‌سایت بی‌بی‌سی، به عنوان «بزرگ‌ترین ستاره هزاره» انتخاب شد و رقبایی همچون الک گینس، مارلون براندو، سر لورنس اولیویه و چارلی چاپلین را پشت سر گذاشت.
• ژوئن ۲۰۰۰ – نخستین بازیگر آسیایی شد که مجسمه مومی او در موزه مادام توسو در لندن قرار گرفت.
• مارس ۲۰۰۱ – مجله فوربس او را به عنوان «قدرتمندترین هنرپیشه بالیوود» معرفی کرد.
• سپتامبر ۲۰۰۱ – در جشنواره فیلم اسکندریه جایزه «ستاره قرن» را دریافت کرد.
• آوریل ۲۰۰۵ – مرکز تئاتر لینکلن در نیویورک ویژه‌برنامه‌ای تحت عنوان «یک شب با آمیتاب باچان» برگزار کرد و او را «بزرگ‌ترین ستاره سینمای دنیا» نامید.
• ۲۰۰۵ – با اجازه شخصی او، صدایش برای روایت فیلم مستند رژه پنگوئن‌ها استفاده شد.

آمیتاب باچان، ستاره بی‌بدیل سینمای هند، در بیش از پنج دهه فعالیت خود در فیلم‌های برجسته‌ای بازی کرده است. برخی از مهم‌ترین آثار او عبارت‌اند از:

• دهه ۱۹۷۰: زنجیر (۱۹۷۳)، غرور (۱۹۷۳)، نمک حرام (۱۹۷۳)، دیوار (۱۹۷۵)، شعله (۱۹۷۵)، گاهی اوقات (۱۹۷۶)، آمر اکبر آنتونی (۱۹۷۷)، دان (۱۹۷۸)، فاتح سرنوشت (۱۹۷۸)، قمارباز قهار (۱۹۷۹).
• دهه ۱۹۸۰: کالیا (۱۹۸۱)، نمک حلال (۱۹۸۲)، باربر (۱۹۸۳)، شاهنشاه (۱۹۸۸)، مسیر آتش (۱۹۹۰).
• دهه ۱۹۹۰: خداوند خود شاهد است (۱۹۹۲)، پادشاه سرخ (۱۹۹۹)، از نسل آفتاب (۱۹۹۹).
• دهه ۲۰۰۰: محبت‌ها (۲۰۰۰)، گاهی خوشی گاهی غم (۲۰۰۱)، باغبان (۲۰۰۳)، ویر-زارا (۲۰۰۴)، سیاه (۲۰۰۵)، سرکار (۲۰۰۵)، اکلاویا: نگهبان سلطنتی (۲۰۰۷).
• دهه ۲۰۱۰: پیکو (۲۰۱۵)، صورتی (۲۰۱۶)، ۱۰۲ سالگی پایان نیست (۲۰۱۸)، قاتلان هندوستان (۲۰۱۸)، براهماسترا (۲۰۲۲).
• در دهه‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۵، آمیتاب باچان همچنان به عنوان یکی از ستارگان برجسته سینمای هند درخشید. برخی از فیلم‌های مهم او در این دوره عبارت‌اند از:
  • ۲۰۱۰: نبرد (۲۰۱۰)، سه کارت (۲۰۱۰)، قندهار (۲۰۱۰)
  • ۲۰۱۱: آن مرد مسن… شاید پدرت باشد (۲۰۱۱)، سهمیه (۲۰۱۱)
  • ۲۰۱۲: اداره پلیس (۲۰۱۲)
  • ۲۰۱۳: گتسبی بزرگ (۲۰۱۳)، در جستجوی حقیقت و عدالت (۲۰۱۳)، مهاباراتا (۲۰۱۳) (صدا)
  • ۲۰۱۴: بازگشت بوتنات (۲۰۱۴)
  • ۲۰۱۵: وزیر (۲۰۱۵)، شامیتاب (۲۰۱۵)، پیکو (۲۰۱۵)
  • ۲۰۱۶: سه جان بیسواس (۲۰۱۶)، صورتی (۲۰۱۶)
  • ۲۰۱۷: سرکار ۳ (۲۰۱۷)
  • ۲۰۱۸: ۱۰۲ سالگی پایان نیست (۲۰۱۸)، قاتلان هندوستان (۲۰۱۸)
  • ۲۰۱۹: انتقام (۲۰۱۹)
  • ۲۰۲۰: گلابو سیتابو (۲۰۲۰)
  • ۲۰۲۱: چهره (۲۰۲۱)
  • ۲۰۲۲: گله (۲۰۲۲)، راده شیام (۲۰۲۲)، باند ۳۴ (۲۰۲۲)، برهماسترا (۲۰۲۲)
  • ۲۰۲۳: Uunchai (۲۰۲۳)
  • ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵: پروژه کی (۲۰۲۴، در حال ساخت)، شاپرک (۲۰۲۴، در حال ساخت)