پایان یک راه روشن؛ ثمینه باغچه‌بان نویسنده کودک درگذشت
زندگینامه ثمینه باغچه‌بان؛ نویسنده، پژوهشگر و پیشگام آموزش ناشنوایان
ثمینه باغچه‌بان (۴ فروردین ۱۳۰۶ – ۲۶ شهریور ۱۴۰۴) از چهره‌های برجسته فرهنگ و ادبیات کودک و نوجوان ایران و همچنین از پیشگامان آموزش و پرورش کودکان ناشنوا بود. او دختر جبار باغچه‌بان، بنیان‌گذار نخستین کودکستان و دبستان ناشنوایان در ایران، بود و با تلاش‌های خستگی‌ناپذیر خود میراث پدر را گسترش داد. آثار او در حوزه ادبیات کودک و نوجوان و نیز خدماتش در زمینه آموزش و رفاه ناشنوایان جایگاهی ماندگار در تاریخ فرهنگ ایران دارد.
تولد و دوران کودکی
ثمینه باغچه‌بان در ۴ فروردین ۱۳۰۶ در تبریز و در کودکستان «باغچه اطفال» که به دست پدرش جبار باغچه‌بان بنیان‌گذاری شده بود، چشم به جهان گشود. او از همان سال‌های نخست زندگی در فضایی سرشار از آموزش، تربیت و فرهنگ رشد کرد.
چند سال بعد خانواده به شیراز مهاجرت کرد. در آنجا جبار باغچه‌بان کودکستان شیراز را بنیان نهاد و ثمینه دوران کودکی خود را در محیطی پرنشاط و خلاق گذراند. او بعدها از این دوران با شور و شوق یاد می‌کرد و کودکستان شیراز را یکی از کامل‌ترین و موفق‌ترین تجربه‌های آموزشی در زندگی خود می‌دانست.
تحصیلات ابتدایی و عالی
ثمینه تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران به پایان رساند و سپس وارد دانشسرای مقدماتی پامنار شد. او همزمان با تحصیل، به تدریس در دبستان کر و لال‌ها پرداخت.
با هدایت استادانی همچون بدرالملوک بامداد و مهری آهی، وارد دانشسرای عالی شد و در سال ۱۳۲۷ از رشته زبان انگلیسی فارغ‌التحصیل شد.
ادامه تحصیل در آمریکا
در سال ۱۳۲۹ با دریافت بورس تحصیلی به آمریکا رفت و در کالج لیندن‌وود (ایالت میسوری) آموزش ناشنوایان را دنبال کرد. سپس در سال ۱۳۳۲ کارشناسی ارشد آموزش و پرورش ناشنوایان را از دانشگاه کلمبیا گرفت و در همان دانشگاه دوره گفتاردرمانی را گذراند.
فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی
آغاز فعالیت در ایران
پس از بازگشت به ایران، ثمینه باغچه‌بان در جلسات اصلاح کتاب‌های درسی با چهره‌هایی چون عباس یمینی شریف، لیلی آهی و توران میرهادی همکاری کرد. او از سال ۱۳۴۰ مسئول برگزاری کلاس‌های کارآموزی و کارورزی آموزگاران کلاس اول در سراسر کشور شد.
تألیف و نوآوری در آموزش
او کتاب روش تدریس مخصوص سپاه دانش را بر پایه شیوه‌های آموزشی پدرش تدوین کرد. این کتاب در افغانستان و تاجیکستان نیز مورد استفاده قرار گرفت و به گسترش روش باغچه‌بان کمک کرد.
مسئولیت‌ها و خدمات اجتماعی
- پس از درگذشت پدر، مدیریت آموزشگاه باغچه‌بان و سپس ریاست آموزشگاه مدیریت فنی جمعیت کر و لال‌ها را بر عهده گرفت.
- در سال ۱۳۵۰ به عنوان مدیرعامل سازمان ملی رفاه ناشنوایان انتخاب شد.
- در دانشگاه ملی (شهید بهشتی کنونی) مدیریت امور بالینی و تربیت متخصص شنوایی‌سنجی و رابط ناشنوایان را بر عهده داشت.
- از سال ۱۳۴۱ با شورای کتاب کودک همکاری کرد و در زمینه ارتقای ادبیات کودک نقش مهمی ایفا نمود.
آثار ثمینه باغچه‌بان
کتاب‌های ادبی
- پل چوبی
- نوروزها و بادبادک‌ها
- جم جمک برگ خزون
- آفتاب مهتاب چه رنگه
این آثار از برجسته‌ترین نمونه‌های ادبیات کودک در ایران به شمار می‌روند و برخی همچون «پل چوبی» و «نوروزها و بادبادک‌ها» توسط شورای کتاب کودک برگزیده شدند.
پژوهشی و فرهنگی
- روشنگر تاریکی‌ها (زندگینامه جبار باغچه‌بان)
- با پدرم جبار باغچه‌بان (خاطرات و روایت‌های شخصی)
- ترجمه آثار نویسندگان ترک مانند عزیز نسین
- ترجمه و بازنشر ترانه‌های فولکلوریک همچون «دویدم و دویدم» همراه با ویدئو به زبان اشاره با همکاری یونیسف
- ترجمه فارسی پیمان جهانی حقوق کودک به سفارش یونیسف
افتخارات و جوایز
- در سال ۱۹۷۷ بورس تحصیلی به نام ثمینه باغچه‌بان توسط Clarke School Fellowship for the Middle East در آمریکا نام‌گذاری شد.
- آثار او بارها به عنوان کتاب‌های برگزیده شورای کتاب کودک معرفی شدند.
- کتاب «ثمینه باغچه‌بان: خادم فرهنگ و جامعه» نوشته رضا محمودی و محمد نوری به زندگینامه و خدمات فرهنگی او پرداخته است.
زندگی شخصی
ثمینه باغچه‌بان با هوشنگ پیرنظر ازدواج کرد و همواره در کنار او در مسیر فرهنگی و آموزشی قدم برداشت. حاصل این زندگی مشترک سه فرزند به نام‌های مرجان، سهراب و مریم است.
درگذشت
ثمینه باغچه‌بان پس از نزدیک به یک قرن تلاش فرهنگی و اجتماعی، در ۲۶ شهریور ۱۴۰۴ در سن ۹۷ سالگی درگذشت. تاریخ تولد او (۴ فروردین ۱۳۰۶) نشان می‌دهد که وی در آستانه ۹۸ سالگی چشم از جهان فرو بست.
میراث ماندگار
ثمینه باغچه‌بان نه تنها به عنوان نویسنده و مترجم برجسته ادبیات کودک شناخته می‌شود، بلکه در حوزه آموزش ناشنوایان و گسترش روش‌های نوین تدریس نقشی بی‌بدیل ایفا کرد. آثار و خدمات او همچنان الهام‌بخش معلمان، نویسندگان و فعالان حوزه کودک و نوجوان است و نام او در تاریخ فرهنگ ایران جاودانه خواهد ماند.
